የዓለሠአቀá የሰብአዊáŠá‰µ ሕáŒáŒ‹á‰µáŠ“ መáˆáŠ†á‰½ በዳáŒáˆ›á‹Š አጼ ቴዎድሮስ የጦሠሜዳ á‹áˆŽá‹Žá‰½áŠ“ á‹áˆ³áŠ”ዎች á‹áˆµáŒ¥ የáŠá‰ ራቸዠቦታ
Abstract
ስለዳáŒáˆ›á‹Š አጼ ቴዎድሮስ ብዙ áŠáŒˆáˆ®á‰½ በብዙ ጻሕáት ተጽáˆá‹‹áˆá¡á¡ ኢትዮጵያ ዘመáŠáˆ˜áˆ£áንት ሰáኖባት ከሰባ አመታት በላዠማዕከላዊ መንáŒáˆ¥á‰µ አáˆá‰£ ሆና ከቆየች በኋላ ማዕከላዊ መንáŒáˆ¥á‰µ እንዲኖራት ያደረጉᣠበቀን ከሌት ህáˆáˆ›á‰¸á‹ አá‹áˆ®á“á‹Š ስáˆáŒ£áŠ” በአገራቸዠአá‹áŠ• ሆኖ ማየትን የተመኙᣠየሰለጠáŠáŠ“ በደመወዠየሚተዳደሠዘመናዊ ወታደሠለማደራጀት የጣሩᣠመንገድ የሰሩᣠየባሪያ ንáŒá‹µáŠ• ለማስቀረት የሞከሩና ሌሎች ከእሳቸዠበáŠá‰µ á‹«áˆá‰°áˆžáŠ¨áˆ©áŠ“ á‹«áˆá‰³áˆ°á‰¡ ተáŒá‰£áˆ«á‰µáŠ• የሞከሩ ንጉሠáŠáŒˆáˆ¥á‰µ እንደáŠá‰ ሩ በሰáŠá‹ ተጽááˆá¡á¡ በዚህ á‹áŠ“ ወጊáŠá‰³á‰¸á‹áˆ ከዘመናቸዠቀድመዠየተáˆáŒ ሩ በማለት ብዙዎች አሞካሽተዋቸዋáˆá¡á¡áŠ•áŒ‰áˆ áŠáŒˆáˆ¥á‰± የሰሯቸá‹áŠ• በጎ ተáŒá‰£áˆ«á‰µ ማለትሠደáŒáŠá‰³á‰¸á‹áŠ•á£ ሩህሩህáŠá‰³á‰¸á‹áŠ•á£ ለጋስáŠá‰³á‰¸á‹áŠ•á£ በሕáŒáŠ“ በááˆá‹µ መሠረት መቅጣታቸá‹áŠ• አጉáˆá‰¶ የጻሠየሕáŒáˆ á‹áˆáŠ• የታሪአáˆáˆáˆ አáˆá‰°áŒˆáŠ˜áˆá¡á¡ እáŠá‹šáˆ… ጉዳዮች ጊዜ የሚወስድ ጥáˆá‰… የታሪáŠáŠ“ የሕጠáˆáˆáˆáˆ የሚጠá‹á‰ ቢሆኑሠበንጉሠáŠáŒˆáˆ¥á‰± ዙሪያ ከተጻበየታሪአመጻሕáትና መድብሎች የዚህ ጥናት አቅራቢ የተረዳዠáŠáŒˆáˆ ቢኖሠአጼ ቴዎድሮስ ጨካáŠáŠ“ ካለááˆá‹µ ሰዎችን የገደሉ ብቻ ሳá‹áˆ†áŠ‘ አንዳንድ የጦሠሜዳ á‹áˆŽá‹Žá‰»á‰¸á‹áŠ“ á‹áˆ³áŠ”ዎቻቸዠከዛሬዎቹ ዘመናዊ የዓለሠአቀá የሰብአዊáŠá‰µ ሕጠ(International Humanitarian Law) መáˆáŠ†á‰½ ጋሠተቀረራቢᣠተመሳሳá‹áŠ“ አቻ መሆናቸá‹áŠ• áŠá‹á¡á¡ በዚህ ጥናት የዛሬዎቹ ዓለሠአቀá የሰብአዊáŠá‰µ ሕáŒáŒ‹á‰µáŠ“ መáˆáŠ†á‰½ በዳáŒáˆ›á‹Š አጼ ቴዎድሮስ ታሪአá‹áˆµáŒ¥ የáŠá‰ ራቸá‹áŠ• ቦታ እንመለከታለንá¡á¡ የታሰሩ ሰዎች አያያá‹á£ በáˆáˆáŠ® የተያዙ ሰዎች በባáˆáŠá‰µ እንዳá‹áˆ¸áŒ¡ መከáˆáŠ¨áˆ‹á‰¸á‹á£ ከዘረዠá‹áˆá‰… በደመወዠየሚተዳደሠወታደሠለማደራጀት ያደረጉት ጥረትᣠበጦáˆáŠá‰µ በተያዙ ቦታዎች የሚኖሩ ሰዎች መብት (the Law of Occupation)ᣠወታደሮች ለሚáˆáŒ½áˆ™á‰µ ወንጀሠኃላáŠáŠá‰µáŠ• መá‹áˆ°á‹µ (Command Responsiblity)ᣠበሕáŒáŠ“ ááˆá‹µ ላዠየተመሠረተ ቅጣትና áˆáˆ•áˆ¨á‰µ የሚሉ ጉዳዮችን የáˆáŠ•áˆ˜áˆˆáŠ¨á‰µ ሲሆን እáŠá‹šáˆ… áŠáŒ¥á‰¦á‰½ የዓለሠአቀá የሰብአዊáŠá‰µ ሕጠትኩረት ከሰጠባቸዠጉዳዮች á‹áˆµáŒ¥ ተጠቃሾች ናቸá‹á¡á¡ እáŠá‹šáˆ… ጉዳዮች በአጼ ቴዎድሮስ የጦሠሜዳ á‹áˆŽá‹Žá‰½áŠ“ á‹áˆ³áŠ”ዎች áˆáŠ• ቦታ áŠá‰ ራቸዠየሚለá‹áŠ• áŠáŒ¥á‰¥ በታሪአመጻሕáትና መድብሎች ተከትበዠከሚገኙ ታሪኮች (stories) ጋሠበማጣቀስ እንዳስሳለንá¡á¡ ከዚያ በáŠá‰µ áŒáŠ• አንባቢዠታሪኮቹ በዓለሠአቀá የሰብአዊáŠá‰µ ሕጠá‹áˆµáŒ¥ ያላቸá‹áŠ• ቦታ በሚገባ ለመረዳት እንዲችሠስለዓለሠአቀá የሰብአዊáŠá‰µ ሕጠአá‹áŠá‰µá£ á‹á‹˜á‰µá£ ዓላማና መáˆáŠ†á‰½ አáŒáˆ ዳሰሳ á‹á‹°áˆ¨áŒ‹áˆá¡á¡
